Ochrona przed egzekucją jako wsparcie restrukturyzacji

Ochrona przed egzekucją jako wsparcie restrukturyzacji

Efektywna restrukturyzacja wymaga, między innymi, zachowania ciągłości prowadzenia działalności przedsiębiorstwa dłużnika. Poważną przeszkodą mogą być egzekucje prowadzone przez najbardziej zdeterminowanych wierzycieli. Nawet pojedyncze zajęcie rachunku bankowego może sparaliżować bieżące funkcjonowanie przedsiębiorstwa i uniemożliwić wypłatę wynagrodzeń czy opłacenie dostawy kluczowych półproduktów.

Jednym z instrumentów, które mają ułatwić zawarcie układu z wierzycielami, jest przewidziana w prawie restrukturyzacyjnym ochrona przeciwegzekucyjna. Zakres tej ochrony jest różny, w zależności od rodzaju postępowania restrukturyzacyjnego.

Ochrona po złożeniu wniosku restrukturyzacyjnego

Wnioskodawca może otrzymać ochronę przed egzekucją jeszcze przed decyzją sądu o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego. Taką możliwość przewidziano w razie złożenia wniosku o otwarcie postępowania układowego albo sanacyjnego (ustawa nie przewiduje postępowania zabezpieczającego w innych procedurach).

Podstawowym sposobem zabezpieczenia jest ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego. Skutkiem ustanowienia tymczasowego nadzorcy sądowego (do tej roli powoływane są osoby posiadające licencję doradcy restrukturyzacyjnego) jest ograniczenie dłużnika w prawie zarządu przedsiębiorstwem. Wszelkie czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu wymagają zgody nadzorcy pod rygorem nieważności.

Jeśli w toku postępowania o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego (układowego albo sanacyjnego) zaistnieje taka potrzeba, to na wniosek dłużnika lub tymczasowego nadzorcy sądowego, sąd może zawiesić postępowania egzekucyjne prowadzone w celu dochodzenia należności objętych z mocy prawa układem oraz uchylić zajęcie rachunku bankowego, jeżeli jest to niezbędne do osiągnięcia celów postępowania, tj. uniknięcia upadłości dłużnika. Uchylenie zajęć ma ten skutek, że każda płatność z odblokowanego rachunku wymaga zgody tymczasowego nadzorcy sądowego, a gdy taki organ do tej pory nie występował w sprawie – zostaje automatycznie powołany.

Ważna uwaga natury ogólnej – należy bronić poglądu, że postanowienie o zawieszeniu egzekucji lub uchyleniu zajęć są skuteczne z chwilą podpisania sentencji albo ich ogłoszenia. Wynika to z art. 360 kodeksu postępowania cywilnego, który stosuje się odpowiednio w postępowaniu restrukturyzacyjnym na podstawie art. 209 prawa restrukturyzacyjnego. Skuteczność postanowienia należy rozumieć jako jego zdolność do wywołania skutków prawnych wynikających z jego treści (w naszym przypadku – skutku w postaci zawieszenia egzekucji oraz uchylenia zajęć). Decyzja odnośnie do faktycznego odblokowania rachunku nie powinna być zatem uzależniona od tego, czy postanowienie posiada status prawomocnego – a takie, nieuprawnione, żądania organów egzekucyjnych nadal zdarzają się w praktyce .

Postępowanie o zatwierdzanie układu i uproszczona restrukturyzacja

Najmniej sformalizowana procedura uregulowana w prawie restrukturyzacyjnym to postępowanie o zatwierdzenie układu (które w świadomości uczestników obrotu niejako odżyło po wprowadzeniu do systemu prawnego jego wariacji – uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego).

Postępowanie o zatwierdzenie układu w obecnej wersji nie zapewnia „doraźnej” ochrony przeciwegzekucyjnej. Zasadnicza część postępowania odbywa się bez angażowania sądu. Dopiero po zatwierdzeniu układu, w oczekiwana na prawomocność postanowienia (skutkująca umorzeniem egzekucji) następuje zawieszenie egzekucji z mocy prawa oraz możliwość wnioskowania o uchylenie zajęć rachunków bankowych. Brak ochrony przez pojedynczymi egzekucjami jest największym mankamentem tej procedury i przekłada się na jej niewielką popularność.

Potrzebę wprowadzenie procedury szybkiej, zapewniającej właściwie automatyczną ochronę aktywnością wierzycieli ustawodawca dostrzegł po wybuchu pandemii COVID-19 i ustanowił nową procedurę, opartą na dotychczasowych przepisach o zatwierdzeniu układu – uproszczone postępowanie restrukturyzacyjnego.

W kontekście ochrony przed egzekucją (i zasadniczo dla przebiegu całego procesu) istotne znaczenie ma dzień publikacji obwieszczenia o otwarciu uproszczonej restrukturyzacji w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Od tego dnia dłużnik utrzymuje bardzo szeroką ochronę przeciwekzekucyjną, bowiem zawieszeniu ulegają postępowania objęte układem z mocy prawa, a mogą ulec egzekucje prowadzone przez wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo na majątku dłużnika (o ile propozycje układowe proponują pełne zaspokojenie roszczeń tych wierzycieli). Po publikacji obwieszczenia niedopuszczalne jest natomiast wszczęcie kolejnych egzekucji.

Co ważne, ustawa nie przewiduje skutku przekazania dłużnikowi środków pieniężnych zajętych w zawieszonym postępowaniu, a niewydanych jeszcze wierzycielom (jak w postępowaniu układowym czy sanacyjnym). To rozwiązanie jest, wbrew pozorom, słuszne. Uproszczona restrukturyzacja zapewnia dłużnikom daleko idąca ochroną i trwa stosunkowo krótko (nieco upraszczając – postępowanie trwa maksymalnie cztery miesiące, po czym podlega umorzeniu z mocy prawa jeśli przed upływem tego okresu nie wpłynie do sądu wniosek o zatwierdzenie układu). Jeśli dłużnik dostrzega, że dla uniknięcia ogłoszenia upadłości konieczne jest otrzymanie pełniejszej ochrony, to szansy na zawarcie układu powinien poszukiwać w bardziej sformalizowanej procedurze (obwieszczenie o otwarciu uproszczonej restrukturyzacji jest – w tym kontekście jedynie – uprawnieniem dłużnika).

Przyspieszone postępowanie układowe

Skutkiem postanowienia o otwarciu przyspieszonego postępowania układowego jest zawieszenie z mocy prawa postępowań prowadzonych przeciwko dłużnikowi, a zmierzających do egzekucji wierzytelności objętych układem. Wszczęcie postępowania egzekucyjnego oraz wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia lub zarządzenia zabezpieczenia roszczenia wynikającego z wierzytelności objętej z mocy prawa układem jest niedopuszczalne po dniu otwarcia przyspieszonego postępowania układowego.

Sędzia-komisarz na wniosek dłużnika lub nadzorcy sądowego może natomiast uchylić zajęcie dokonane przed dniem otwarcia przyspieszonego postępowania układowego w postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym dotyczącym wierzytelności objętej z mocy prawa układem, jeżeli jest to konieczne dla dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa. Możliwe jest natomiast prowadzenie egzekucji przez wierzycieli zabezpieczonych na majątku dłużnika. Podmiot w restrukturyzacji może w takim wypadku liczyć na ochronę polegającą na: po pierwsze, ograniczeniu egzekucji wyłącznie do przedmiotu zabezpieczenia oraz, po drugie, możliwości wnioskowania o zawieszenie takiej egzekucji na czas nieprzekraczający trzech miesięcy.

Ochrona przeciwegzekucyjna jest w tym postępowaniu ograniczona – ale nie można zapominać, że dłużnikowi pozostawiane jest prawo zarządu przedsiębiorstwem (z ograniczeniem do czynności nieprzekraczających zakresu zwykłego zarządu), a warunkiem dopuszczalności przeprowadzenia przyspieszonego postępowania układowego jest niewysoki poziom sporności.

Postępowanie układowe

Nieco dalej idące skutki dla egzekucji prowadzonych przeciwko dłużnikowi przewidują przepisy o postępowaniu układowym. Podobnie jak w postępowaniu przyspieszonym, postępowanie egzekucyjne dotyczące wierzytelności objętej z mocy prawa układem, wszczęte przed dniem otwarcia postępowania układowego, ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem otwarcia postępowania. Na wniosek dłużnika lub nadzorcy sądowego sędzia-komisarz postanowieniem stwierdza zawieszenie postępowania egzekucyjnego.

Odpowiednie zastosowanie znajdują tu, na mocy art. 278 ust. 3 PrRest, przepisy art. 259 ust. 2-4 PrRest, które regulują kwestię możliwości uchylenia zajęć oraz zakazu wszczęcia egzekucji i wykonania postanowienia o zabezpieczeniu po wydaniu postanowienia o otwarciu postępowania układowego.

Zwiększoną ochronę w tym postępowaniu gwarantuje art. 278 ust. 2 PrRest, zgodnie z którym sumy uzyskane w zawieszonym postępowaniu egzekucyjnym, a jeszcze niewydane, przelewa się do masy układowej niezwłocznie po wydaniu postanowienia o otwarciu postępowania układowego. Jeśli zatem – np. ze względu na zbieg egzekucji, oczekiwanie na plan podziału – organ egzekucyjny „przechowuje” wyegzekwowane środki, to po otwarciu postępowania układowego ma obowiązek przekazać je dłużnikowi do swobodnej dyspozycji.

Postępowanie sanacyjne

Spośród postępowań regulowanych przepisami ustawy – Prawo restrukturyzacyjne najdalej idącą ochronę przeciwegzekucyjną zapewnia otwarcie postępowania sanacyjnego.

W tym postępowaniu funkcjonuje omówiony już wcześniej zestaw środków ochrony. Otwarcie postępowania skutkuje zawieszeniem egzekucji, niemożnością wykonania postanowienia o zabezpieczeniu, a także umożliwia wnioskowanie o uchylenie zajęć rachunku bankowego.

Ustawa przewiduje w tym postępowaniu pełną ochronę przed egzekucją Skierowanie egzekucji do majątku dłużnika wchodzącego w skład masy sanacyjnej oraz wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia lub zarządzenia zabezpieczenia roszczenia na tym majątku jest niedopuszczalne po dniu otwarcia postępowania sanacyjnego (art. 312 ust. 4 PrRest). Zakaz prowadzenia egzekucji obejmuje zatem wszystkich wierzycieli, niezależnie od posiadanych zabezpieczeń lub treści propozycji układowych.

Korelatem tak szerokiego zakresu ochrony udzielanej po otwarciu postępowania (właściwe wyłącznie możliwości prowadzenia takiego postępowania) jest największa ingerencja w sferę zarządzania przedsiębiorstwem. Zasadą jest odebranie dłużnikowi prawa zarządu i oddanie go w ręce zarządcy wyznaczonego przez sąd restrukturyzacyjny.

Dla zainteresowanych – warto zwrócić uwagę na zagadnienie dopuszczalności wydania sum zatrzymanych w postępowaniu zabezpieczającym po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego. Interesującą dyskusję na łamach kwartalnika Doradca restrukturyzacyjny przeprowadzili Bartosz Sierakowski i Norbert Frosztęga („Wpływ otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego na środki uzyskane przez komornika w toku postępowania zabezpieczającego”, DR 16, 2/19) oraz Tadeusz Grzesiak, Łukasz Trela i Mateusz Kaliński („Wydanie sum zatrzymanych w postępowaniu zabezpieczającym po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego w świetle celu przepisów”, DR 17, 3/19).

Podsumowanie

Najszerszy zakres ochrony przeciw egzekucyjnej przysługuje dłużnikowi w postępowaniu sanacyjnym. Postępowania wszczęte przed otwarciem tej formy restrukturyzacji podlegają zawieszeniu z mocy prawa, ustawa przewiduje całkowity zakaz wszczynania nowych egzekucji (niezależnie od ustanowionych zabezpieczeń oraz treści propozycji układowych), możliwość wnioskowania o uchylenie dokonanych zajęć egzekucyjnych, przekazanie do masy sanacyjnej sum wyegzekwowanych, a niewydanych wierzycielom.

W postępowaniu układowym zestaw instrumentów jest już ograniczony – wierzyciele zabezpieczeni rzeczowo mogą prowadzić egzekucję z przedmiotu zabezpieczenia, a ich działania mogą być wstrzymane łącznie na 3 miesiące.

Dalsze ograniczenie instrumentów ochrony następuje (w stosunku do postępowania układowego) w przyspieszonym postępowaniu układowym. Dłużnik nadal korzysta z dobrodziejstwa zawieszenia postępowań i możliwości uchylenia zajęć, natomiast przepisy o przyspieszonym postępowaniu układowym nie przewidują możliwości przekazania do masy środków niewydanych jeszcze wierzycielom.

Ochrony przeciwegzekucyjnej – choć to pewne uproszczenie – zasadniczo nie przewidują przepisy o postępowaniu o zatwierdzeniu układu.

Ochrona zbliżona do postępowania sanacyjnego przysługuje dłużnikowi po obwieszczeniu o otwarciu uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego. W tym postępowaniu możliwe jest nawet powstrzymanie egzekucji prowadzonej przez wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo, natomiast przepisy nie przewidują „oddania” dłużnikowi wcześniej zajętych środków.

Skomplikowane?

Nie.

Ale niezwykle istotne w kontekście skuteczności przyjętego planu naprawczego oraz – wspomnianego już – osiągnięcia celu postępowania restrukturyzacyjnego, jakim jest uniknięcie ogłoszenia upadłości. Nietrafiona analiza ryzyk związanych z dopuszczalnością prowadzenia egzekucji po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego może uniemożliwić zawarcie układu z wierzycielami.

 

Michał Węgliński