Upadłość konsumencka cieszy się rosnącym zainteresowaniem. Coraz więcej osób decyduje się na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości traktując tę instytucję jako sposób na wyjście ze spirali zadłużenia. A jakie skutki wywołuje ogłoszenia upadłości na umowy ubezpieczenia? Czy umowy ubezpieczenia obowiązują nadal, również po ogłoszeniu upadłości?
Ogłoszenie upadłości, a obowiązkowe ubezpieczenie majątkowe
Zgodnie z art. 115 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe, ogłoszenie upadłości nie ma wpływu na umowy obowiązkowego ubezpieczenia majątkowego. Powyższy przepis odwołuje się więc nie tylko do podziału umów ubezpieczenia ze względu na kryterium przedmiotu ochrony (ubezpieczenie majątkowe, przy którym ubezpieczyciel zobowiązuje się zapłacić określoną kwotę odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku i ubezpieczenie osobowe, w którym świadczenie polega na wypłacie umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w przypadku zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej), ale także do kryterium ich powstania (ubezpieczenia dobrowolne i obowiązkowe). Z kolei zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, ubezpieczeniami obowiązkowymi są:
1) ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów (ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych);
2) ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego, („ubezpieczeniem OC rolników”);
3) ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych;
4) ubezpieczenia wynikające z przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, nakładających na określone podmioty obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia.
Wyżej wymienione umowy stanowią ubezpieczenie obowiązkowe, a zatem nie ulegają rozwiązaniu i trwają nadal, pomimo ogłoszenia upadłości. Zobowiązania powstałe z tego tytułu już po ogłoszeniu upadłości powinny zatem stanowić koszty postępowania, albowiem wydatki związane z zabezpieczeniem majątku stanowiącego masę upadłości, należy zaliczyć do tej właśnie kategorii kosztów.
Od dobrowolnej umowy ubezpieczenia majątkowego syndyk może odstąpić
Inaczej przedstawia się sytuacja w przypadku umów dobrowolnego ubezpieczenia majątkowego. W przypadku tych umów, zastosowanie ma art. 98 i 99 ustawy Prawo upadłościowe, zgodnie z którym syndyk może, za zgodą sędziego-komisarza, wykonać zobowiązanie upadłego i zażądać od ubezpieczyciela trwania ochrony ubezpieczeniowej lub od umowy odstąpić ze skutkiem na dzień ogłoszenia upadłości. Dobrowolne umowy ubezpieczenia zawarte przed ogłoszeniem upadłości nie wygasają więc z mocy prawa, zaś syndyk powinien ocenić czy te umowy wykonywać i uiszczać składki, czy też od umowy odstąpić. W wielu wypadkach uzasadnione będzie kontynuowanie umowy ubezpieczenia, chociażby ze względu na dbanie o stan masy upadłości.
Z kolei w przypadku decyzji syndyka o odstąpieniu od umowy ubezpieczenia i opłacenia składki z góry przez upadłego, syndyk będzie mógł domagać się zwrotu zapłaconej składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia.
Upadłość ubezpieczonego, a umowa ubezpieczenia osobowego
Podobnie jak w przypadku dobrowolnych umów ubezpieczenia majątkowego, ogłoszenie upadłości automatycznie nie unicestwia umów ubezpieczenia osobowego, które trwają dalej, pomimo ogłoszenia upadłości. Syndyk masy upadłości może co prawda od takiej umowy odstąpić, kierując uprzednio wniosek do sędziego – komisarza, jednak w przypadku, w którym składki na ubezpieczenie nie będą obciążały masy upadłości i będzie je opłacała osoba trzecia albo sam upadły ze środków podlegających wyłączeniu z masy upadłości, taka decyzja wydawałaby się nieuzasadniona.
Świadczenie z ubezpieczenia osobowego – czy podlega egzekucji i wchodzi do masy upadłości?
Umowa ubezpieczenia trwa pomimo ogłoszenia upadłości, ale co z odszkodowaniem od ubezpieczyciela? Czy cała kwota odszkodowania wypłacona w związku ze zdarzeniem ubezpieczeniowym wejdzie do masy upadłości? Zgodnie z art. 831 § 1 pkt 5 kpc nie podlega egzekucji (a zatem nie wchodzi do masy upadłości) świadczenie z ubezpieczeń osobowych oraz odszkodowania z ubezpieczeń majątkowych, w granicach określonych w drodze rozporządzenia wykonawczego. Z kolei zgodnie z rozporządzeniem Ministra Finansów oraz Sprawiedliwości z 4 lipca 1986 roku w sprawie określenia granic, w jakich świadczenia z ubezpieczeń osobowych i odszkodowania z ubezpieczeń majątkowych nie podlegają egzekucji sądowej, wynika, iż świadczenia z ubezpieczeń osobowych i odszkodowania z ubezpieczeń majątkowych nie podlegają egzekucji w wysokości ¾ tych świadczeń. Oznacza to, że w przypadku zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego w trakcie trwania postępowania upadłościowego, do masy upadłości wchodzi jedynie ¼ świadczenia lub odszkodowania, które wypłaci ubezpieczyciel.
Magdalena Łopatko
Artykuł ukazał się na łamach Gazety Ubezpieczeniowej nr 47/2020 w dniu 23 listopada 2020 roku.
