Odrębne postępowanie
Postępowanie upadłościowe wobec zakładów ubezpieczeń i reasekuracji zostało uregulowane jako postępowanie odrębne w ustawie z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe („pu”).
W pozostałym zakresie (nieuregulowanym przepisami szczególnymi), zgodnie z art. 4 pu, stosuje się odpowiednio przepisy ogólne zawarte w Dziale I tej ustawy. Przepisy szczególne dotyczące postępowania upadłościowego wobec zakładów ubezpieczeń oraz ich oddziałów mających siedzibę w państwach członkowskich Unii Europejskiej znalazły się natomiast w części trzeciej ustawy Prawo upadłościowe i stanowią implementację Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/17/WE z dnia 19 marca 2001 roku w sprawie reorganizacji i likwidacji zakładów ubezpieczeniowych. W związku z faktem, iż rozwiązania wskazane w tej dyrektywie są tożsame z rozwiązaniami zawartymi w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 201/24/WE, zamieszczono jedynie odesłania do tych przepisów[1].
Zdolność upadłościowa
Według prawa polskiego zdolność upadłościową posiadają przedsiębiorcy, natomiast nie mają jej – co do zasady inne podmioty, które nie posiadają tego statusu. Zarówno zakłady ubezpieczeń, jak i zakłady reasekuracji są przedsiębiorcami w rozumieniu art. 431 kc, w związku z czym wpisują się w zakres podmiotowy stosowania ustawy Prawo upadłościowe (art. 5 pu) co oznacza, iż posiadają tzw. zdolność upadłościową, a wiec są podmiotami w stosunku do których można ogłosić upadłość.
Podkreślić należy, iż art. 6 pu reguluje problematykę podmiotowych wyłączeń z postępowania upadłościowego, a więc wskazuje katalog podmiotów, które nie mogą być postawione w stan upadłości (Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego, publiczne samodzielne zakłady opieki zdrowotnej, instytucje osób prawnych utworzonych w drodze ustawy). Zakłady ubezpieczeń i reasekuracji nie zostały wymienione w tym przepisie, co oznacza, iż posiadają zdolność upadłościową, jednak co ciekawe – zostały pozbawione zdolności restrukturyzacyjnej na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia Prawo restrukturyzacyjne.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 11 września 2015 roku o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, zakłady ubezpieczeń mogą wykonywać działalność ubezpieczeniową wyłącznie w formie spółki akcyjnej, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych albo spółki europejskiej, zaś wykonywanie takiej działalności wymaga uzyskania zezwolenia organu nadzoru, którym jest Komisja Nadzoru. Podkreślenia wymaga, iż zarówno zakłady ubezpieczeń, jak i zakłady ubezpieczeń i reasekuracji posiadają zdolność upadłościową niezależnie od formy prawnej, w jakiej wykonują swoją działalność[2].
Podstawy ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń społecznych
Do ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń społecznych i zakładów reasekuracji konieczne jest zajście przesłanek ogłoszenia upadłości wskazanych w art. 11 ustawy Prawo upadłościowe, a więc gdy dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych albo też, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres, który przekracza 24 miesiące.
Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości
Zgodnie z brzmieniem art. 471 ustawy Prawo upadłościowe, wniosek o ogłoszenie upadłości zakładu ubezpieczeń lub zakładu reasekuracji może zgłosić tylko dłużnik lub Komisja Nadzoru Finansowego. Nie ma wątpliwości, iż legitymację do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości mają jedynie te dwa podmioty wymienione w przepisie. Za ugruntowany w doktrynie należy ocenić pogląd, iż organ nadzoru (którym jest Komisja Nadzoru Finansowego) ma nie tylko prawo, ale i również obowiązek zgłoszenia takiego wniosku, w sytuacji, w której zostały spełnione przesłanki do ogłoszenia upadłości. Co ciekawe obowiązek ten nie wynika z konkretnego przepisu, a ze szczególnego statusu zakładu ubezpieczeń, który stanowi instytucję zaufania społecznego, a także z kompetencji Komisji Nadzoru Finansowego, która zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym, obejmuje nadzorem działalność ubezpieczeniową i reasekuracyjną. Przed ogłoszeniem upadłości zakładu ubezpieczeń lub zakładu reasekuracji Sąd zasięga opinii Komisji co do osoby syndyka, który powinien posiadać znajomość organizacji i zasad działania zakładów ubezpieczeń i reasekuracji.
Ustanowienie kuratora do reprezentowania w postępowaniu upadłościowym interesów osób ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia
W przypadku ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń, Sąd po zasięgnięciu opinii Komisji ustanawia kuratora do reprezentowania w postępowaniu upadłościowym interesów osób ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia (art. 473 pu). Zgodnie z brzmieniem tego przepisu, Sąd jest zobowiązany ustanowić kuratora już w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości ze względu na natychmiastową wykonalność postanowienia, a także potrzebę ochrony osób ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umowy ubezpieczenia, ponieważ to właśnie kurator reprezentuje interesy tych osób w postępowaniu upadłościowym.
Wygaśnięcie umów ubezpieczenia, osobna masa upadłości
Zgodnie z art. 475 pu, umowy ubezpieczenia zawarte przez upadły zakład ubezpieczeń wygasają, jeżeli kurator nie zawarł umowy ubezpieczenia o przeniesienie portfela: [1] z umów obowiązkowych oraz umów ubezpieczenia na życie – w terminie trzech miesięcy od ogłoszenia upadłości, [2] z innych umów – w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia upadłości. Podkreślenia wymaga, iż umowę ubezpieczenia o przeniesienie portfela ubezpieczeń może zawrzeć jedynie kurator. W sytuacji, gdy kurator takiej umowy nie zawrze, umowy ubezpieczenia zawarte przez upadły zakład wygasają, co z kolei oznacza, że wierzytelności wynikające z tych umów podlegają zgłoszeniu w postępowaniu upadłościowym na zasadach ogólnych.
W przypadku ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń, aktywa stanowiące pokrycie rezerw techniczno – ubezpieczeniowych dla celów wypłacalności upadłego zakładu ubezpieczeń tworzą osobną masę upadłości przeznaczoną na zaspokojenie roszczeń z tytułu umów ubezpieczenia, umów reasekuracji oraz kosztów likwidacji tej masy. Przepis art. 277 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej wskazuje, że rezerwy techniczno – ubezpieczeniowe dla celów rachunkowości obejmują:
1) rezerwę składek;
2) rezerwę na ryzyka niewygasłe;
3) rezerwę na niewypłacone odszkodowania i świadczenia, w tym rezerwę na skapitalizowaną wartość rent;
4) rezerwę na wyrównanie szkodowości;
5) rezerwę ubezpieczeń na życie;
6) rezerwę ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający;
7) rezerwy na premie i rabaty dla ubezpieczonych;
8) rezerwy na zwrot składek dla członków;
9) inne rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe określone w statucie.
Wyjaśnienia wymaga, że rezerwy te są tworzone obowiązkowo przez wszystkie zakłady ubezpieczeń na pokrycie bieżących i przyszłych zobowiązań, jakie mogą wynikać z umów ubezpieczenia, zaś ich wysokość powinna zapewniać pokrycie w całości, zarówno bieżących, jak i przyszłych zobowiązań zakładu ubezpieczeń, które wynikają z zawartych umów[3].
Artykuł ukazał się na łamach Gazety Ubezpieczeniowej nr 32/2020 w dniu 10 sierpnia 2020 roku.
[1] S. Gurgul, Prawo upadłościowe [w:] S. Gurgul, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz. Wyd. 12, Warszawa 2020
[2] A. Hrycaj (red.) Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe. System Prawa Handlowego, Wyd. 8, Warszawa 2020.
[3] P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz. Wyd. 6, Warszawa 2020
Magdalena Łopatko
